پاسخ شته جالیز به محرک‎های شیمیایی همگونه‎ها و ترکیبات فرار چهار رقم از گیاهان میزبان

عنوان دوره: بیست و دومین کنگره گیاهپزشکی ایران

فرناز کارآموزیان؛ مهدی ضیاءالدینی؛ امین مقبلی قرایی

شته جالیزAphis gossypii Glover (Hem.: Aphididae) یکی از آفات مهم گلخانه است که سبب کاهش محصول و پایین آمدن کیفیت میوه می‎گردد. این آفت همچنین ناقل چندین ویروس گیاهی از جمله ویروس موزاییک خیار و هندوانه است. هدف این پژوهش، تعیین نقش مواد فرار متصاعد شده از 4 رقم‎ مختلف گیاهان میزبان در ترجیح میزبانی آفت و بررسی نقش ترکیبات فرار القایی و ترکیبات فرار ساطع شده از همگونه‎ها در میزان جلب شته جالیز بوده است. از دستگاه بویایی‎سنج Y شکل با دو بازوی فرعی به طول 10 و بازوی اصلی به طول 14 و با قطر داخلی 2 سانتی‌متر و در شرایط آزمایشگاهی (دمای 1±25 درجه سلسیوس، رطوبت‎نسبی 60 تا 80 درصد و دوره نوری 14 ساعت روشنایی و 10 ساعت تاریکی و سرعت باد 300 میلی‎لیتر بر دقیقه) استفاده گردید. در تمام آزمایش‌ها، زمان پاسخگویی حداکثر 16 دقیقه بود و درصورتی‌که حشرات پاسخی نداشتند، به عنوان عدم پاسخ ثبت می‎شدند. قبل از انجام آزمایش‌های بویایی‎سنجی، حشرات مورد نظر در ظروف کوچک پلاستیکی 25 میلی‎متری که درب آن‌ها با توری مسدود شده بود، به مدت چهار تا شش ساعت گرسنگی داده شدند و در شرایط آزمایشگاهی نگهداری شدند تا پاسخ آن‌ها به علایم محرک‌های شیمیایی افزایش یابد. نه تیمار شامل: برگ‎ خیار آلوده به شته رقم رویال (Cucumis sativus) در مقابل هوای پاک، خیار آلوده به شته در مقابل خیار سالم، کدو آلوده به شته رقم کلاریتا (Cucurbita pepo) در مقابل هوای پاک، کدو آلوده به شته در مقابل کدو سالم، گوجه ‎فرنگی آلوده به شته رقم سانسید (Solanum lycopersicum) در مقابل هوای پاک، گوجه فرنگی آلوده به شته در مقابل گوجه فرنگی سالم، بادمجان آلوده به شته رقم باگیرا (Solanum melongena) در مقابل هوای پاک، بادمجان آلوده در مقابل بادمجان سالم و همگونه‎ها در مقابل هوای پاک با رهاسازی تعداد 30 حشره‎ بصورت منفرد مورد ارزیابی قرار گرفتند. داده‎ها با آزمون مربع کای (P<0.05) تجزیه شدند. نتایج نشان داد که در مورد ترکیبات فرار ساطع شده از گیاهان آلوده فقط برگ‎های آلوده به همگونه‎ها در گیاه خیار (χ2= 6.18, df = 1, P = 0.01) ، برای شته جالیز خاصیت جلب‎کنندگی داشتند و برگ‎های آلوده سایر گیاهان جذابیتی نداشتند. در مورد ترکیبات فرار ساطع شده از گیاهان سالم، گیاهان خیار(χ2= 11.56, df = 1, P < 0.001) ، کدو (χ2= 10.24, df = 1, P = 0.001) و بادمجان (χ2= 10.24, df = 1, P = 0.001)، شته جالیز را به خود جلب کردند اما گوجه‌فرنگی (χ2= 1.21, df = 1, P = 0.27) هیچ گونه جذابیتی نداشت. همچنین ترکیبات فرار ساطع شده از هم‌گونه‎ها (χ2= 6.76, df = 1, P = 0.009) برای این آفت دور کننده بودند. نتایج نشان‎دهنده‎ی نقش نوع گیاه میزبان و وضعیت آلودگی گیاهان در رهاسازی ترکیبات فرار و میزبان‎یابی شته جالیز می‎باشد.

آفات گلخانه؛ بویایی‎سنج؛ ترکیبات فرار القایی